Supporting materials
φύλλο εργασίας τροφικών πλεγμάτων
Download
Download this article as a PDF
Οι ωκεανοί καλύπτουν πάνω από το 70% της επιφάνειας του πλανήτη μας. Δοκιμάστε αυτές τις δραστηριότητες για να μάθετε περισσότερα σχετικά με το μεγαλύτερο βιότοπο στη Γη και πώς επηρεάζει τις ζωές μας.
Οι αρχές του ωκεάνιου γραμματισμού (ΩΓ) δημιουργήθηκαν για να εξηγήσουν και να αναδείξουν την αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ ωκεανού και ανθρώπων.
Ίσως είναι δύσκολο να συλλάβουμε αυτήν την επιρροή όταν ζούμε μακριά από παράκτιες περιοχές, αλλά μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει αυτές τις απλές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, που περιγράφονται σε αυτό το άρθρο (αρχές 4-7) και στο προηγούμενο (αρχές 1-3), για να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν τη σημαντικότητα του ωκεανού.
Αρχή ΩΓ 4- Ο ωκεανός καθιστά τη Γη κατοικήσιμη
Η ατμόσφαιρα, κατά τα πρώιμα χρόνια, δεν περιείχε οξυγόνο μέχρι την εμφάνιση του φαινομένου της φωτοσύνθεσης από τους υδρόβιους μικροοργανισμούς, οι οποίοι άρχισαν πρώτοι να παράγουν οξυγόνο, το οποίο αργότερα διαχύθηκε στην ατμόσφαιρα. Ο μετέπειτα σχηματισμός της στβάδας του όζοντος, μέσω της δράσης των ακτίνων UV στο οξυγόνο της ατμόσφαιρας, κατέστησε δυνατό τον αποικισμό της ξηράς από ζωντανούς οργανισμούς.
Έκτοτε, σχεδόν το μισό από το οξυγόνο της ατμόσφαιρας προέρχεται από τον ωκεανό. Ένα απλό πείραμα πάνω στη φωτοσύνθεση και την παραγωγή οξυγόνου, μας επιτρέπει να οπτικοποιήσουμε την παραγωγή αυτού του αερίου από τα υδρόβια φυτά.
Αυτή η δραστηριότητα διαρκεί περίπου 25 λεπτά: 15 λεπτά για να στηθεί ο εξοπλισμός και 10 λεπτά για παρατήρηση.
Συνήθως, η ποσότητα του παραγόμενου αερίου δεν είναι αρκετή για την ανίχνευση οξυγόνου. Αν χρησιμοποιηθούν περισσότερα κλαδάκια κάτω από μια χοάνη που τροδοφοτεί έναν δοκιμαστικό σωλήνα, τότε μπορεί να συλλεχθεί περισσότερο αέριο και να ελεγχθεί αφαιρώντας τον δοκιμαστικό σωλήνα και τοποθετώντας μέσα σε αυτόν μια πυρακτωμένη παρασχίδα (μακρύ και λεπτό ξυλάκι): θα προκληθεί ανάφλεξη εξαιτίας της παρουσίας οξυγόνου (αυτό πρέπει να γίνει από τον εκπαιδευτικό!).
Ρωτήστε τους μαθητές αν γνωρίζουν άλλους θαλάσσιους φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, εκτός από τα υδρόβια φυτά (π.χ. φυτοπλαγκτόν και φύκια) και προτρέψτε τους να ανακαλύψουν τον ρόλο που παίζουν αυτά τα φυτά και οι θαλάσσιοι οργανισμοί στην απομάκρυνση του ατμοσφαιρικού CO2 που βρίσκεται διαλυμένο στον ωκεανό.
Όπως λέει και το ρητό: «με κάθε δεύτερη ανάσα που παίρνεις, να ευχαριστείς τον ωκεανό!».
Αρχή ΩΓ 5- Ο ωκεανός υποστηρίζει μια μεγάλη ποικιλότητα ζωής και οικοσυστημάτων
Καλύπτοντας πάνω από το 71% της επιφάνειας της Γης, με μέσο βάθος σχεδόν 3,7 χλμ, ο ωκεανός είναι ο μεγαλύτερος βιότοπος στον πλανήτη μας, με νερό από χλιαρό έως κρύο (ή παγωμένο!), ρηχός ή βαθύς, με περιβάλλοντα που είτε τα βλέπει το φως του ήλιου είτε βρίσκονται πάντα στο σκοτάδι.
Προσφέρει καταφύγιο σε ζωντανούς οργανισμούς απίστευτης ποικιλότητας, από πολύ μικρού μεγέθους, όπως το νανοπλαγκτόν έως τεράστιους όπως η μπλε φάλαινα (το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο που έχει ποτέ ζήσει στη Γη[1]).
Ας εξερευνήσουμε ένα παράδειγμα τροφικού πλέγματος στη Μεσόγειο Θάλασσα, με όλη της την περιπλοκότητα. Και μια τελική έκπληξη μάς περιμένει!
Αυτή η δραστηριότητα διαρκεί περίπου 30 λεπτά συν τον χρόνο που χρειάζεται για την προετοιμασία των ταμπελών και των κορδελών.
Συζητείστε με τους μαθητές τα αποτελέσματα της διαταραχής στο πλέγμα που μελετήθηκε, ενθαρρύνοντας τους να προτείνουν λύσεις για προβλήματα που προέκυψαν από τη συζήτηση. Μπορείτε, επίσης, να σκεφτείτε και άλλους παράγοντες που ασκούν πιέσεις στα θαλάσσια τροφικά πλέγματα (υπεραλίευση, ρύπανση κ.α.) και να οπτικοποιήσετε την επίδρασή τους,
Αρχή ΩΓ 6- Ο ωκεανός και οι άνθρωποι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους.
Αυτή πιθανότατα είναι η πιο σημαντική αρχή, καθώς αφορά τις περίπλοκες επιπτώσεις του ολοένα και αυξανόμενου ανθρώπινου πληθυσμού (πάνω από 8 δισεκατομμύρια το 2022), ο οποίος αντλεί βιολογικούς και μη πόρους από τον ωκεανό, ενώ παράλληλα τον ρυπαίνει. Το πρόβλημα της ρύπανσης του ωκεανού από μικροπλαστικά, τα οποία μπορεί να είναι προέρχονται από πηγές που δεν το περιμένεις, αποτελεί ένα πολύ γνωστό παράδειγμα.
Μπορεί κανείς να βρει μια σειρά από εκπληκτικές δραστηριότητες σχετικά με τις κύριες επιπτώσεις του ανθρώπινου παράγοντα στον ωκεανό σε προηγούμενο τεύχος του Science in School, Ένας ωκεανός στο σχολικό εργαστήριο: διοξείδιο του άνθρακα στη θάλασσα, που πρόσφατα δημοσιεύτηκε από τους Carla Isabel Ribeiro και Ole Ahlgren.
Μια σχετική δραστηριότητα παρουσιάζει την επικίνδυνη επίδραση της οξίνισης του ωκεανού, στους θαλάσσιους ασβεστούχους οργανισμούς, δηλαδή στους οργανισμούς που διαθέτουν μέλη φτιαγμένα από ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3), όπως μαλάκια, κοράλλια και κάποια φύκια. Στην πραγματικότητα, το διοξείδιο του άνθρακα που διαλύεται στο θαλάσσιο νερό παράγει H2CO3, το οποίο απελευθερώνει ιόντα H+ και τα οποία με τη σειρά τους αντιδρούν με το διαλυμένο CO3 που χρησιμοποιείται από τους ασβεστούχους οργανισμούς για να χτίσουν τα κελύφη και της σκελετούς τους, κάνοντας έτσι τη διαδικασία πιο δύσκολη.
Αυτή η δραστηριότητα διαρκεί περίπου 15 λεπτά, συν τον χρόνο για συζήτηση.
Ζητήστε από τους μαθητές να εξηγήσουν αυτήν την αλλαγή χρώματος (οφείλεται στη χημική αντίδραση μεταξύ των ιόντων H+ και του CaCO3 των κονιορτοποιημένων οστράκων, η οποία προκαλεί αύξηση του pH, όπως αυτή απεικονίζεται με τον δείκτη).
Τέλος, ζητήστε από τους μαθητές να φανταστούν πώς οι ζωντανοί ασβεστοποιοί οργανισμοί (μαλάκια, κοράλλια κτλ) μπορούν να επηρεαστούν από την οξίνιση του ωκεανού.
Αρχή ΩΓ 7- Ο ωκεανός σε μεγάλο βαθμό παραμένει ανεξερεύνητος.
Παραδόξως, γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα για την επιφάνεια της Σελήνης και του Άρη παρά για τον πυθμένα της θάλασσας. Αλλά η κατανόηση του ωκεανού είναι κάτι περισσότερο από απλή περιέργεια: η προστασία και η βιώσιμη χρήση του ωκεανού απαιτούν βαθιά γνώση αυτής της τεράστιας και ακόμη μυστηριώδους περιοχής.
Ας αντιμετωπίσουμε το θέμα της εξερεύνησης του ωκεανού μέσω μιας εκπαιδευτικής δραστηριότητας πάνω στη χαρτογράφηση του βυθού με προσομοίωση της μελέτης της τοπογραφίας του θαλάσσιου πυθμένα με ηχοβολιστή;[2] Αυτή η τεχνολογία υπόσχεται να μας δώσει έναν χάρτη υψηλής ανάλυσης όλου του θαλάσσιου πυθμένα έως το 2030 (Μάθετε περισσότερα για το Seabed 2030 Project).
Αυτή η δραστηριότητα διαρκεί περίπου 30 λεπτά, συν τον χρόνο που χρειάζεται για την προετοιμασία του κουτιού με τον εικονικό βυθό.
Μπορείτε να προκαλέσετε συζήτηση γύρω από το νόημα αυτού του είδους της έρευνας θέτοντας στους μαθητές τα ακόλουθα ερωτήματα: Γιατί, κατά τη γνώμη σας, είναι σημαντικό να μελετάμε την τοπογραφία του πυθμένα της θάλασσας; Ποιες άλλες εφαρμογές (καλές ή κακές) θα μπορούσε να έχει αυτή η τεχνική; Μεταξύ των πιθανών απαντήσεων συμπεριλαμβάνονται η δημιουργία καλύτερων ναυτικών χαρτών, η εξερεύνηση του πυθμένα για εξόρυξη πετρελαίου, αερίου και ορυκτών, η τοποθέτηση και επιδιόρθωση υποθαλάσσιων καλωδίων και η στρατιωτική χρήση.
Μπορείτε να προτείνετε μια ακόμη δραστηριότητα για τη Marie Tharp, επιστήμονα, η οποία με την αναπαράσταση του πυθμένα της θάλασσας με τη βοήθεια ηχητικών δεδομένων σε ωκεάνιους χάρτες τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη της θεωρίας των τεκτονικών πλακών.
Εκείνη την εποχή, στις γυναίκες επιστήμονες δεν επιτρεπόταν η επιβίβαση σε ερευνητικά πλοία. Για τη Marie δεν υπήρχαν καν αναφορές στις περισσότερες δημοσιευμένες εργασίες, και έτσι έγινε η μη αναγνωρισμένη «μητέρα» της θεωρίας των τεκτονικών πλακών. Το Earthlearningidea έχει μια φανταστική δραστηριότητα πάνω σε αυτό το θέμα: Marie Tharp – μια γυναίκα επιστήμονας σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο.[3] Επιπλέον σχετικό υλικό μπορεί να βρει κανείς στις Πηγές.
Αφού διεγείρετε το ενδιαφέρον των μαθητών για τον ωκεανό, μπορείτε να τους μιλήσετε για τη Δεκαετία Ωκεανολογίας για Βιώσιμη Ανάπτυξη 2021-2030 των Ηνωμένων Εθνών με το σύνθημα «η επιστήμη που χρειαζόμαστε για τον ωκεανό που θέλουμε». Η πρωτοβουλία έχει στόχο την προώθηση της επιστήμης, αλλά και τη σύνδεση των ανθρώπων με τον ωκεανό μας.
Η Δεκαετία Ωκεανολογίας για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη αποτελεί μια καλή ευκαιρία να εμπλακούν οι μαθητές σε περιβαλλοντικά προγράμματα που επικεντρώνονται στον ωκεανό, αξιοποιώντας την πρωτοβουλία της ΕΕ που ονομάζεται Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γαλάζιων Σχολείων. Γαλάζιο Σχολείο είναι ένα σχολείο που αναπτύσσει ένα έργο με θέματα όπως ο ωκεανός, το κλίμα, το νερό, τη ρύπανση και την Ατζέντα 2030 και στο οποίο συμμετέχουν τουλάχιστον μία τάξη και ένας τοπικός εταίρος. Το σχολείο γνωστοποιεί το έργο στην τοπική κοινότητα και τεκμηριώνει τη διαδικασία μέσω της ιστοσελίδας του δικτύου, αποκτώντας έτσι το Πιστοποιητικό Ευρωπαϊκού Γαλάζιου Σχολείου. Μέσα από το έργο, ένα σχολείο μπορεί επίσης να δικτυωθεί με άλλα Γαλάζια Σχολεία στην Ευρώπη και πέρα από αυτήν, συνάπτοντας συνεργασίες με τα δίκτυα eTwinning και Erasmus+. Μπορείτε κι εσείς να αιτηθείτε να γίνετε πιστοποιημένο Ευρωπαϊκό Γαλάζιο Σχολείο.
Περισσότερες πληροφορίες και ιδέες μπορεί κανείς να βρει στο A wave of European Blue Schools: Handbook for teachers[4] και στο Ocean literacy for all: a toolkit[5] της UNESCO.
Πρόσκληση για ένταξη ως μέλος στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γαλάζιων Σχολείων
Εικόνα: Maritime Forum, Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Η δραστηριότητα 4 και η δραστηριότητα επέκτασης βασίζονται σε φύλλα εργασίας από το Earthlearningidea.[2,3]
[1] Braucci G. et al (2023) A heavyweight early whale pushes the boundaries of vertebrate morphology. Nature 620: 824–829. doi: 10.1038/s41586-023-06381-1
[2] Φύλλο εργασίας για τη χαρτογράφηση του πυθμένα της θάλασσας: https://www.earthlearningidea.com/PDF/351_Sea_floor_mapping2.pdf
[3] Διδακτικός πόρος για τη Marie Tharp: https://www.earthlearningidea.com/PDF/353_Sea_floor_mapping4.pdf
[4] Copejans E et al. (2020) A Wave of European Blue Schools: Handbook for Teachers. European Commission, Directorate-General Maritime Affairs and Fisheries, Brussels.
[5] Santoro F et al. (2017) Ocean Literacy for All – A Toolkit. IOC/UNESCO and UNESCO Venice (IOC Manuals and Guides), Paris.
φύλλο εργασίας τροφικών πλεγμάτων
Download this article as a PDF
Μετάφραση από: Ιωάννη Παρασκευαΐδη (Ioannis Paraskevaidis) – Φοιτητή Βιολογίας, ΑΠΘ και…
Γνωρίζετε ότι ο εγκέφαλος του καλαμαριού έχει σχήμα ντόνατ ώστε ο οισοφάγος του να περνάει μέσα από αυτόν; Ή ότι το καλαμάρι έχει τρείς καρδιές; Εξερευνήστε τη συναρπαστική φυσιολογία του καλαμαριού με αυτή την πρακτική δραστηριότητα.
Μήπως αναζητείτε ένα διαδραστικό και φιλικό στο χρήστη εκπαιδευτικό εργαλείο…