Pomieszanie zmysłów: zrozumieć synestezję

Jaki kolor ma wtorek? Takie pytanie może wydawać się wielu ludziom bezsensowne, ale dla niektórych, tak zwanych synestetyków, jest jak najbardziej zrozumiałe, chociaż pewnie każdy z nich udzieli innej odpowiedzi.

Synestezja dosłownie oznacza “równoczesne postrzeganie”. Jest to fenomen neurologiczny, w wyniku czego odbieranie wrażeń jednym zmysłem, automatycznie wywołuje odczucie w innym zmyśle – na przykład, myślenie o rzeczach abstrakcyjnych, takich jak liczby lub dni tygodnia, wywołuje skojarzenia z konkretnymi kolorami. Nie jest jasne, dlaczego tak się dzieje, ale przeprowadza się coraz więcej badań nad synestezją, aby dowiedzieć się jakie czynniki biorą udział w tym procesie. Na razie, znaleziono powiązania z czynnikami neurologicznymi, jak i genetycznymi.

Rodzaje synestezji

Badanie przeprowadzone w Wielkiej Brytanii ujawniło, że około 4 procent populacji doświadcza jakiejś formy synestezji (Simner et al, 2006).Często synestetycy nie wiedzą, że ich skojarzenia są czymś niezwykłym, nawet gdy doświadczają kilku różnych typów synestezji. Skojarzenia łączące zmysły wywoływane przez stymulanty takie jak litery, liczby czy dźwięki są znane dla każdego zmysłu – począwszy od doznań wizualnych, takich jak barwa, po dźwięki, zapachy, konsystencję, a nawet smak.

Jedną z najbardziej powszechnych form jest synestezja typu grafem-kolor, czyli kojarzenie liter i liczb z konkretnymi kolorami. Z drugiej strony mamy fascynujące historie ludzi, dla których słowa mają smaki ( synestezja leksyka-smak), i takich jak Pharrell Williams, którzy używają barwne słyszenie do kształtowania swojej muzyki (synestezja słuch-wzrok).

 

 

Synestezja typu grafem-kolor jest najlepiej opisaną formą, ponieważ można ją łatwo badać używając prostego testu. Badania na dużą skalę, porównujące do siebie synestetyków ujawniły dużą różnorodność wśród jednego rodzaju synestezji. Na przykład, niektórzy synestetycy z typem grafem-kolor, widzą wywołane kolory wyświetlone w otoczeniu, a inni odbierają je psychicznie, oczyma duszy. Kolejny wniosek mówi, że większość skojarzeń synestetycznych jest bardzo osobista i alfabet każdego synestetyka różni się od siebie. Jednakże, co może zaskakiwać, literom I, O, X i Z zwykle nadawane są kolory czarny lub biały, nawet gdy inne literom nadawane są przeróżne kolory tęczy.

Tak więc, jacy ludzie są najbardziej skłonni do doświadczenia synestezji? Niedawne badanie przeprowadzone na tysiącu ludzi zmieniło panujące przekonanie, że to zjawisko częściej występuje u kobiet (Simner & Carmichael, 2015). Czołowy badacz autyzmu, Simon Baron-Cohen odkrył, że synestezja występuje częściej u ludzi z autyzmem (Baron-Cohen et al, 2013). Jego odkrycie wiąże się z niezwykłym przypadkiem Daniela Tammera z autyzmem wysokofunkcjonującym, który miał wielopostaciową synestezję. W 2004 r. Tammet wykorzystał synestezję, żeby zapamiętać i wyrecytować liczbę π (pi) do 20 000 miejsc po przecinku.

Co powoduje synestezję?

Chociaż wiele doświadczeń związanych z synestezją może wydawać się dość egzotycznymi, wszyscy mamy tendencję do łączenia cech różnych zmysłów – zjawisko znane jako skojarzenia przekrojowe. Na przykład, większość ludzi zgadza się, że wysokie dźwięki powinny „pojawiać się w towarzystwie” jaśniejszych kolorów, a głębokie dźwięki przynależą ciemniejszym kolorom.

Czym dokładnie różni się mózg synestetyka? Badanie neuroobrazowania pokazuje różnice między synestatykami i osobami bez synestezji w strukturze mózgu, wskazując na biologiczną podstawę dla tego zjawiska. Badanie przeprowadzone w 2007 r. pokazało, że ludzie z synestezją typu grafem-kolor mają mocniejsze powiązania w niektórych rejonach kory mózgowej (Rouw & Scholte, 2007), natomiast inne badania wykazały, że synestetycy przejawiają większą aktywność w łączeniu rejonów mózgu przetwarzających kolory z innymi rejonami (Tomson et al, 2013).

Czy może istnieć również genetyczne uwarunkowanie synestezji? W 1883 r., Francis Galton twierdził, że synestezja wydawała się być cechą dziedziczną (Galton, 1883). Obecny pogląd jest taki, że synestezja jest przynajmniej częściowo genetyczna: badania rodzin z kilkoma synestatykami wykazały kilka obszarów w genomie związanych z tym zjawiskiem (Asher et al, 2009; Tomson et al, 2011). Badania te były przeprowadzone na zbyt małą skalę aby wskazać konkretne geny, więc w przygotowaniu jest teraz badanie synestetyków typu grafem-kolor na większą skalę, prowadzone przez Simona Fishera w instytucie badawczym Max Planck Institute for Psycholinguistics w Holandii.

Synestezja w klasie

Klasa jest miejscem, gdzie alfabet, liczby i kalendarz są wtłaczane do pamięci, więc może ona grać rolę w rozwoju synestezji. Badania dzieci w Wielkiej Brytanii, śledzące je w szkole podstawowej w ciągu kilku lat, ujawniły, że synestezja może rozwijać się z czasem: kilka dzieci w każdej szkole, które stały się synestetykami typu grafem-kolor zaczęło tworzyć skojarzenia podczas wczesnych lat szkolnych i stopniowo utworzyły swoje kolory dla całego alfabetu (Simner & Bain, 2013). Takie dzieci wybrały stałe kolory dla 34% alfabetu w wieku 6-7 lat, 48% gdy miały 7-8 lat i 71% w wieku 10-11 lat.

Nauczyciele lub rodzice często zauważają synestetyczne skojarzenia dziecka, gdy mówi ono coś, co wskazuje na postrzegania dwoma zmysłami – na przykład, ból brzucha “wydaje się być żółty”, lub ktoś używa „złego koloru” do napisania słowa „Wtorek”. Jeśli dziecko nie poskarży się, że jego lub jej postrzeganie przeszkadza w uczeniu się, synestezja najprawdopodobniej będzie tylko częścią tego, jak doświadcza świata, bez żadnych negatywnych konsekwencji.

Czy synestezja może być pomocna w szkole? Różne historie i badania sugerują, że tak, czasami tak może być. Ludzie z synestezją typu grafem-kolor często mówią, że kolory pomagają im zapamiętywać numery telefonu lub inne informacje liczbowe; a w badaniach psychologicznych, w niektórych zadaniach pamięciowych, gdzie mogą skorzystać ze swojego dodatkowego atutu, synestetycy wypadają lepiej niż zwykli ludzie (Watson et al, 2014). W swojej książce ” Urodziłem się pewnego błękitnego dnia”, Daniel Tammet opisuje jak jego odczuwanie niepowtarzalnego koloru, kształtu i miejsca w przestrzeni każdej liczby pomaga mu rozwiązywać skomplikowane równania matematyczne z szybkością błyskawicy (Tammet, 2006).

 

 

Przeszłość i teraźniejszość

Odczucia synestetyczne były czasem interpretowane jako nadprzyrodzone, ze względu na to, że z pozoru to zjawisko wydawało się być nie z tego świata. Naukowiec i autor, VS Ramachandran zgłosił niezwykły przypadek młodego mężczyzny, którego synestezja wyrażała się przez to, że widział aureole wokół głów ludzi. Ten przypadek sugeruje wyjaśnienie dla historii ludowych o ludziach, którzy widzą aurę (Ramachandran et al, 2012).

Obecnie, nasza wiedza o podstawie biologicznej synestezji powoduje, że nie obawiamy się takich skojarzeń, a badamy je w laboratorium. O wyjątkowości synestezji świadczy fakt, że wrażenia, które generuje są zarówno subiektywne, jak i dość stabilne dla każdej jednostki. Tym sposobem przypomina nam, że możemy zgadzać się, że np. pomidor jest czerwony albo dwa plus dwa równa się cztery, ale nasze wewnętrzne odczucie pojęć związanych z tymi pozornie rzeczowymi stwierdzeniami, różni się i jest osobiste.