Περιπέτειες στη δημιουργική ανακύκλωση

Οι έφηβοι δύσκολα μπορούν να φανταστούν τη ζωή τους χωρίς smartphone. Ως ενήλικες, εξαρτόμαστε επίσης από αυτά καθώς και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές, οι οποίες αποτελούν πλέον βασικό κομμάτι της ζωής μας. Ενώ τα smartphones, τα tablet και τα laptop συχνά έχουν εξαιρετικά χρήσιμη ζωή, δεν έχουν όμως πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής, συνήθως διαρκούν λιγότερο από μια δεκαετία. Όταν καταστραφούν ή μειωθούν οι επιδόσεις τους – ή απλά είναι εκτός μόδας – γίνονται μέρος του συνεχώς αυξανόμενου σωρού των «ηλεκτρονικών αποβλήτων».

Τα ηλεκτρονικά απόβλητα θεωρούνται επικίνδυνα υλικά, καθώς περιέχουν βαρέα μέταλλα όπως μόλυβδος, υδράργυρος, κάδμιο και χρώμιο, για αυτό πρέπει να απορριφθούν προσεκτικά. Μπορούν επίσης να παράξουν τοξικές ενώσεις όταν καίγονται. Αλλά τα ηλεκτρονικά απόβλητα παρουσιάζουν μια πρόκληση και μια ευκαιρία, τόσο για την οικονομία όσο και για το περιβάλλον: είναι στην πραγματικότητα, ένα χρυσορυχείο λόγω των σπάνιων μετάλλων που περιέχει.

Δεν είναι εύκολο όμως να ανακτηθούν αυτά τα μέταλλα από τα ηλεκτρονικά απόβλητα, γιατί πολλά υπάρχουν σε ελάχιστες ποσότητες. Οι συνθέσεις των μετάλλων επίσης διαφέρουν από τη  μια συσκευή στην άλλη και από το ένα έτος στο άλλο, έτσι είναι δύσκολο να βελτιστοποιηθεί η ανάκτηση αυτών των μετάλλων από εμπορική άποψη. Ως αποτέλεσμα, μόνο μια μικρή αναλογία της κρυμμένης αξίας εντός των ηλεκτρονικών αποβλήτων ανακτάται επί του παρόντος, ακόμη και με τις πλέον σύγχρονες τεχνικές.

Μαθαίνοντας να αποσυναρμολογείτε

Ένα άτομο που γνωρίζει πολύ καλά αυτή την πρόκληση είναι ο Roberto Zamparini, εκπαιδευτικός πληροφορικής και γραφικών των υπολογιστών σε ένα γυμνάσιο στη βόρεια Ιταλία. Εκτός τάξης ο Roberto εργάζεται με τις τοπικές επιχειρήσεις σαν σύμβουλος και προγραμματιστής λογισμικού. Έχει επίσης δημιουργήσει ένα έργο ανακύκλωσης που ενώνει εμπορικές εταιρείες ανάκτησης μετάλλων και ερευνητές πανεπιστημίων, με στόχο την εξεύρεση νέων τρόπων μεγιστοποίησης ανάκτησης πολύτιμων μετάλλων από τα ηλεκτρονικά απόβλητα.

Στο σχολείο, ο Roberto ασχολείται με την εξεύρεση χρήσεων για την τεχνολογία του χτες στη διδασκαλία του. Ο ρόλος του του δίνει πρόσβαση σε πολύ παλιό ηλεκτρονικό υλικό, και το έχει χρησιμοποιήσει για να δημιουργήσει ένα «εργαστήριο αποσυναρμολόγησης», όπου οι μαθητές καλούνται να χωρίσουν αυτά τα τεχνολογικά πολύπλοκα αντικείμενα. Μαθαίνουν πώς να ανοίγουν smartphones και υπολογιστές, να τα επισκευάζουν και να τα ανακυκλώνουν – ή ακόμη και να δημιουργούν καλλιτεχνικά αντικείμενα. Το 2016, ο Roberto και οι μαθητές του δημιούργησαν ένα Χριστουγεννιάτικο δέντρο από ηλεκτρονικά απόβλητα στο εργαστήριο αποσυναρμολόγησης, το οποίο κατασκευάστηκε αποκλειστικά από ανακτημένα ηλεκτρονικά στοιχεία, συμπληρωμένα με εορταστικά φώτα που αναβοσβήνουν.

Εξερευνώντας την επιστήμη με τα ηλεκτρονικά απόβλητα

Μια άλλη χρήση που έχει βρει ο Roberto για τα ηλεκτρονικά απόβλητα είναι να βοηθήσει στη διδασκαλία επιστημονικών εννοιών ανακαλύπτοντας την επιστήμη πίσω από τη λειτουργία αυτών των συσκευών – από τη φυσική που αποτελεί τη βάση των οθονών αφής και των μικροφώνων, στις ιδιαίτερες ιδιότητες των χημικών στοιχείων εντός αυτών. Αυτή η προσέγγιση βοηθά να γίνουν οι ιδέες πιο ελκυστικές για τους μαθητές, ιδιαίτερα εκείνους που διστάζουν να ασχοληθούν με τη θεωρητική πλευρά της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Τα ίδια τα στοιχεία είναι επίσης χρήσιμα για πρακτικά επιστημονικά πειράματα: για παράδειγμα, ο Roberto χρησιμοποιεί τους μαγνήτες νεοδυμίου που βρίσκονται στους σκληρούς δίσκους σε ένα πείραμα για να δείξει τα δινορεύματα (δείτε τμήμα πρόσθετων υλικών), και η πόλωση του φωτός μπορεί να ερευνηθεί χρησιμοποιώντας παλιές οθόνες LCD.

Πρόσφατα, ο Roberto συνεργάστηκε με έναν εκπαιδευτικό βιολογίας για να δημιουργήσει ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα στην ταξινομία, προσαρμόζοντας τις αρχές της βιολογικής ταξινόμησης στην ομαδοποίηση των στοιχείων ηλεκτρονικών αποβλήτων έτσι ώστε να μπορούν να αναγνωριστούν και να διαχωριστούν καλύτερα. Ο στόχος δεν ήταν μόνο η επίτευξη μεγαλύτερης επαναχρησιμοποίησης, αλλά επίσης η ανακάλυψη αρχών ταξινόμησης που κάνουν την αποσυναρμολόγηση πιο εύκολη.

Ο επιβάτης των σιδηροδρόμων

Ένα άλλο από τα επιτυχημένα έργα ανακύκλωσης του Roberto επικεντρώθηκε στην τεχνολογία από μια παλαιότερη εποχή: τους σιδηροδρόμους. Αφού βρήκε μια αχρησιμοποίητη σιδηροδρομική γραμμή κοντά στο σπίτι του, ο Roberto και οι μαθητές του θέλησαν να κατασκευάσουν ένα ανθρωποκίνητο όχημα – κατασκευασμένο αποκλειστικά από ανακυκλωμένα μέρη – για να τρέξει στη σιδηροδρομική γραμμή. Το πρωτότυπο «επιβάτης σιδηροδρόμου» έτρεξε για πρώτη φορά τον Απρίλη του 2017 και προσέλκυσε μεγάλη προσοχή – τόσο πολύ ώστε η σιδηροδρομική γραμμή άνοιξε ξανά το 2018, με τρένα με επιβάτες.  

Το πρόγραμμα του επιβάτη σιδηροδρόμου είχε και διεθνή επίδραση: το Σεπτέμβρη του 2017, μια Αυστριακή ομάδα που προσπαθούσε να ανοίξει εκ νέου έναν τοπικό σιδηρόδρομο στο Kötschach-Mauthen ζήτησε να δανειστεί τον επιβάτη σιδηροδρόμου. Έτσι ο Roberto και μερικοί μαθητές πέρασαν τα σύνορα με το πρωτότυπο, για να το οδηγήσουν στον αχρησιμοποίητο σιδηρόδρομο στην Αυστρία – ο οποίος τώρα έχει πλέον καλύτερες προοπτικές για επανεκκίνηση.

Θετικές αλληλεπιδράσεις

Τα προγράμματα του Roberto συνδέονται όχι μόνο με μια δημιουργική προσέγγιση της ανακύκλωσης, αλλά και με τις θετικές επιδράσεις που αυτός προσπαθεί σκληρά να τονώσει μέσα στην τάξη. Μερικοί από τους μαθητές του έχουν να αντιμετωπίσουν δύσκολες προσωπικές καταστάσεις, και τα προβλήματα τους μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεση και την παραγωγικότητα ολόκληρης της τάξης. Εκτός από το γεγονός ότι είναι έτοιμος να τους ακούσει και να προσφέρει πρακτική βοήθεια, ο Roberto θεωρεί ότι η καλύτερη προσέγγιση στην επιτυχή μάθηση είναι να ενθαρρύνει τους μαθητές του να συμμετάσχουν στις σπουδές τους σε ένα συναισθηματικό επίπεδο.

Για παράδειγμα, πιστεύει ότι μια βασική στρατηγική είναι να δοθεί στους μαθητές όσο το δυνατό περισσότερη αυτονομία. «Οι έφηβοι είναι πάρα πολύ ελεγχόμενοι, στο σπίτι, στο σχολείο, στην κοινωνία. Ο μόνος τρόπος για να έχουν κάποια ελευθερία είναι να σπάσουν τους κανόνες», λέει. «Για παράδειγμα: αν είστε κάτω των 14 ετών, στην Ιταλία, μπορεί να μη σας επιτρέπετε να πάτε στο σπίτι από το σχολείο χωρίς κάποιον υπεύθυνο ενήλικα. Με αυτό τον τρόπο η αυτονομία των μαθητών δεν προωθείται, σε μια ηλικία που αυτοί πασχίζουν να την αποκτήσουν.»

Για αυτό το λόγο, η προσέγγιση διδασκαλίας του Roberto ενισχύει την ελευθερία στην τάξη. Αφήνει τους μαθητές να κάνουν τις δικές τους επιλογές, και συχνά διαχωρίζει την τάξη του σε διαφορετικές ομάδες ανάλογα με το τι θέλουν να κάνουν. Μερικές φορές αφήνει μια ομάδα μαθητών μόνη της στο εργαστήριο, τους εμπιστεύεται τον ευαίσθητο εξοπλισμό, ενώ μένει με τους άλλους μαθητές κάπου αλλού στο σχολείο. «Ο ενθουσιασμός του να είσαι μόνος σε ένα σημαντικό σχολικό εργαστήριο, το να κάνεις ότι θέλεις, είναι ένας παράγοντας στη μάθηση», λέει. «Προσπαθώ να κάνω τους μαθητές μου μέρος μιας διαδικασίας εμπιστοσύνης. Για να το κάνω αυτό, φυσικά, πρέπει να βάλω τα δικά μου συναισθήματα στο παιχνίδι.»

Συνοψίζει τη φιλοσοφία του σε αυτό το μήνυμα: «Οι μαθητές στο σχολείο θα πρέπει να κάνουν τουλάχιστον ένα πράγμα κάθε μέρα στο οποίο είναι πραγματικά καλοί. Η ικανότητα του εκπαιδευτικού είναι να βρει για κάθε έναν από αυτούς αυτό το μικρό κάτι, και να κάνει το μαθητή υπερήφανο για αυτό», λέει. «Τα υπόλοιπα θα προέλθουν από τη συνείδηση του επιτεύγματος». Για άλλη μια φορά, το κλειδί είναι να εκτιμήσει το πολύτιμο υλικό εντός και να το φροντίσει για το μέλλον.

Ευχαριστίες

Ο συγγραφέας θα ήθελε να ευχαριστήσει το σχολείο IPSIA Della Valentina του Ινστιτούτου Ανώτατης Εκπαίδευσης του Sacile και Brugnera, της Ιταλίας, για τη βοήθεια τους στην προετοιμασία αυτού του άρθρου.