Pieczenie chleba: nauczanie przedmiotów ścisłych w szkole podstawowej Teach article

Tłumaczenie Marta Tondera. Coś tak codziennego jak chleb daje nam zaskakująco szeroki wachlarz interdyscyplinarnego nauczania.

Zdjęcia dzięki uprzejmości
madlyinlovewithlife; źródło
zdjęcia: Flickr

Tysiące lat temu ludzkość po raz pierwszy zmieszała mąkę z wodą aby zrobić chleb. W pewnym momencie piekarz został rozproszony, możliwe że przez przechodzącego obok tygrysa szablozębego i gdy powrócił do ciasta wiele godzin później, odkrył, że stało się lżejsze i pulchniejsze. Takie były początki chleba drożdżowegow1 – wyrośniętego na drożdżach, czyli powszechnych, naturalnie występujących mikrobach.

W cyklu zajęć dla dzieci w wieku 9-11 lat skupiamy się na naukowej stronie pieczenia chleba i związanych z tym pomocnych mikrobach. Zajęcia 1-4 można zmieścić w jednej godzinie, jednak pieczenie chleba wymaga co najmniej połowy dnia, wtedy pozostałe zajęcia można przeprowadzać w czasie gdy chleb wyrasta.

Zajęcia 1: obserwowanie naturalnych mikrobów

Spleśniałe truskawki
Zdjęcie dzięki uprzejmości
seniwati; źródło zdjęcia: Flickr

W otaczającym nas świecie jest wiele mikrobów, jednak są one niewidoczne dla oka. Tak jak my, są one zaprogramowane na przeżycie i rozmnażanie; aby to osiągnąć odżywiają się cukrami i białkami, które znajdują, prowadząc do ich rozkładu. Czy kiedyś wziąłeś pomarańczę i znalazłeś okrąg białej pleśni z niebiesko-zieloną pleśnią na środku, albo wyjąłeś ser z lodówki i okazało się, że zielono-czarna pleśń pierwsza się do niego dobrała?

“Łowić mikroby” można z łatwością wszędzie i możesz zabrać swoją klasę na “wycieczkę wędkarską”, prosząc żeby zostawili w zabezpieczonym miejscu na powietrzu  chleb, ser lub owoce na kilka dni lub tygodni. Uczniowie zobaczą skutki osadzania się mikrobów z powietrza na jedzeniu i ich odżywianiu się zawartymi w jedzeniu cukrami i białkami, aż w końcu wykształcą ciała owocowe, które my nazywamy pleśnią.

 

Uwagi na temat bezpieczeństwa

Upewnij się, że żadne z dzieci nie jest uczulone na pleśń oraz przypomnij uczniom, żeby nie jadły zostawionego jedzenia i nie zbliżały się do pleśni, żeby nie wdychały zarodników.

 

Świeże drożdże
Zdjęcie dzięki uprzejmości
Hellahulla; źródło zdjęcia:
Wikimedia Commons

Można obejrzeć proces odżywiania się mikrobów w przyspieszonym tempie, używając drożdży piekarskich – zlepku mikrobów drożdży, które można zobaczyć i poczuć. Poproś uczniów, aby wymieszali łyżeczkę świeżych lub suszonych drożdży z ok. 100 ml ciepłej wody i cukrem i zostaw mieszankę w przewiewnym, ciepłym miejscu. Po krótkim czasie dzieci zauważą pianę na powierzchni i poczują ostry zapach. Jest to skutek produkcji dwutlenku węgla i alkoholu w procesie fermentacji.

Wiele dzieci pewnie wie, że drożdży używa się do wypieku chleba, ale nie wiedzą, jak działa fermentacja.

Przetnij bochenek chleba lub bułkę i poproś dzieci, żeby powiedziały co widzą. Miejmy nadzieję, że powiedzą, że widzą bąbelki i że chleb wygląda jak gąbka. Spytaj się czy widzą jakieś powiązanie między bąbelkami w chlebie i tymi w fermentujących drożdżach.

Kolonie drożdży rosnące na
agarze

Zdjęcie dzięki uprzejmości
Lilly_M; źródło zdjęcia:
Wikimedia Commons

Zadaj dzieciom więcej pytań:

  • Co się dzieje z bąbelkami na fermentujących drożdżach? (Pękają)
  • Czemu nie dzieje się tak z bąbelkami w chlebie? (Ponieważ są „w środku” chleba)
  • Co powoduje, że chleb zatrzymuje bąbelki w środku? (Mąka wymieszana z wodą)

A teraz czas na krótką zabawę. Poproś dzieci, aby wyobraziły sobie, że są drożdżami i żeby wydychały dwutlenek węgla w powietrze. Gdzie ucieka ten gaz? Następnie rozdaj im balony i poproś o nadmuchanie. Gdzie tym razem idzie wydychane przez nie powietrze? (Jest w środku balonów.) Pomóż zrozumieć dzieciom tę różnicę przez włożenie nadmuchanych balonów do pudełka, aby naśladowany dwutlenek węgla w chlebie zatrzymany przez „baloniki” ciasta.

Zajęcia 2: historia wypiekania chleba

Zdjęcie dzięki uprzejmości
djwtwo; źródło zdjęcia: Flickr

Na pierwszych zajęciach dzieci dowiedziały się, że drożdże, cukier i woda wytwarzają gas, który powoduje rośnięcie chleba (Zajęcia 1). Nauczyły się również, że mąka zmieszana z drożdżami i wodą tworzy „balonik”, który zatrzymuje pęcherzyki powietrza w bochenku. Jako wstęp do szerszych aspektów wypiekania chleba, polecam przeczytanie bajki „The Little Red Hen”. Wersja angielskojęzyczna może zostać znaleziona na stronie Projektu Gutenberglw2. Ta bajka w prosty sposób tłumaczy główne procesy towarzyszące wytwarzaniu chleba od pola do talerza. (Polskim czytelnikom proponuję bajkę Ewy Szelburg-Zarębiny pt. „O trzech zgodnych braciach: Ziarnosieju, Mąkomielu i Chlebopiecku” przyp. tłum.)

Po przeczytaniu bajki, poproś dzieci, żeby narysowali i podpisali każdy etap tego procesu i pokazali w klasie. Czy używając książki i poprzednich zajęć są w stanie napisać instrukcje do wyrobu chleba? W opisie procesu mogą być braki, ale możesz je uzupełnić przeprowadzając pozostałe zajęcia (Zajęcia 1).

Zajęcia 3: najeźdźcy i osadnicy

Wikingowie na Langskipie
Zdjęcie dzięki uprzejmości
duncan1890 / iStockphoto

Podobnie jak wiele innych regionów, Wyspy Brytyjskie mają historię pełną najazdów i osiedleń: Rzymianie, Anglowie, Saksononi, Jutowie i Wikingowie przybyli na Wyspy jako najeźdźcy i się tu osiedlili. Podobnie cała Europe przeżyła napady i przemieszczenia przez wieki. Nowoprzybyli przywozili ze sobą jedzenie, ale musieli przystosować się do lokalnie dostępnego jedzenia. Możesz wpleść temat wypiekania chleba i jego konsumpcji w lekcje historii, opowiadając o najeźdźcach i osadnikach. Zacznijmy grą fabularną.

W szkolnej auli lub na placu zabaw oznacz pachołki lub krzesła symbolami różnych rodzajów jedzenia, takich jak jagody, owoce, zboże, mięso, nabiał i warzywa. Poproś dzieci aby usiadły na tym terenie, tak jakby były osadnikami, żeby rozejrzały się wokół i zadecydowały co chciałyby jeść.

Przypomnij dzieciom, że o różnych porach roku różne rodzaje jedzenia są dostępne i że potrzeba czasu, aby wyhodować rośliny lub zwierzęta i przetworzyć je na żywność. Teraz powtórz grę, ale tym razem powiedz dzieciom, że jest inna pora roku, a one są tym razem najeźdźcami, którzy przyjechali na krótki czas. Które jedzenie mogą zjeść, a które będzie dla nich nie dostępne? Czy potrafią wytłumaczyć dlaczego? Co zrobiliby najeźdzcy gdyby zdecydowali się tu osiedlić?

Bochenek chleba z dużymi
bańkami powietrza

Zdjęcie dzięki uprzejmości
foonus; źródło zdjęcia: Flickr

Te zajęcia powinny nauczyć dzieci, że pewne rodzaje pożywienia, takie jak chleb czy warzywa wymagają czasu i odpowiednich narzędzi, a więc są odpowiednie dla osadników, a jedzenie takie jak mięso czy jagody może być szybko zabrane i łatwo przetworzone, a więc łatwiejsze do zdobycia dla najeźdźców.

Zajęcia 4: różne rodzaje chleba

Poproś dzieci, żeby na te zajęcia przyniosły rożne rodzaje chleba. Możliwe, że przyniosą pełnoziarnisty, razowy, owsiany, żytni, wyrośnięty i płaski. Ułóż je do obserwacji i próbowania. Poproś, żeby dzieci porównały różne rodzaje, opisując jak dany chleb wygląda, jego teksturę, rozmiar baniek powietrza, jego smak i czy im smakuje czy nie.

 

Bezpieczeństwo

Przed rozpoczęciem upewnij się, że żadne z dzieci nie cierpi na celakię, chorobę układu immunologicznego, powodującą nietolerancję glutenu ze zboża.


 

Jeśli przyniesiony chleb był w oryginalnym opakowaniu, możesz sprawdzić składniki i sposób wypiekania. W przeciwnym razie możesz znaleźć informacje o składnikach odżywczych różnych rodzajów chleba w Interneciew3. Jeśli klasa już przerobiła temat o zdrowym odżywianiu, dzieci zrozumieją podstawowe informacje z tabelki z etykiety chleba. Jeśli ten temat nie został jeszcze zrealizowany, krótki opis kategorii składników odżywczych wyjaśni im co jest zdrowe, a co niew4. Następnie przedyskutujcie jak zdrowe są różne rodzaje chleba patrząc na informacje żywieniowe na każdej etykiecie i opracujcie ranking chleba według ich pozytywnego efektu na zdrowie, wypisując, co decyduje o tym, który chleb jest zdrowy, a który nie. Który ma najwięcej błonnika, a na przykład najmniej soli?

Francuski chleb po
wyrośnięciu. Bąbelki
powietrza powstają z
dwutlenku węgla
wyprodukowanego przez
drożdże podczas fermentacji

Zdjęcie dzięki uprzejmości
Dawn Endico; źródło zdjęcia:
Flickr

Zajęcia 5: wypiekanie swojego chleba

Czas na pieczenie! Dzieci to uwielbiają, jest to czynność prosta i prawie zawsze zakończona sukcesem. Zacznij od podstaw i przynieś ziarna pszenicy, żeby dzieci mogły je „zmielić” używając tłuczka i moździerza. Twoi uczniowie zobaczą jak mąka powstaje ze zmiażdżonych ziaren i jak można ją przesiać. Nie polecam przygotowania całej potrzebnej mąki w ten sposób, ponieważ zabrałoby to całą wieczność. Zamiast tego, zmieszaj tę mąkę z  tą kupioną w sklepie. Równocześnie możecie posadzić pszenicę i obserwować jak rośnie – może nawet wyhodować ją dla następnego rocznika. Te czynności dobrze układają się z bajką „The Little Red Hen”.

Ugniatanie ciasta
Zdjęcie dzięki uprzejmości
Anonymous friend of ElinorD;
źródło zdjęcia: Wikimedia
Commons

Pamiętasz pomocne mikroby z pierwszych zajęć? Zacznij pracę z drożdżami, które dzieci przygotowały. Jak tylko się spienią, zmieszaj je z mąką i solą i energicznie zamieszaj – możesz pobrać cały przepis ze strony Science in Schoolw5. Dodawaj ciepłą wodę, tak żeby ciasto zlepiło się w jedną kulę i samo odklejało się od ścianek miski. Następnie dzieci mogą zacząć ugniatać je na posypanej mąką stolnicy. Co zauważą w czasie ugniatania? Gluten z mąki jest uwolniony, robiąc ciasto bardziej ciągnącym. Gdy ciasto jest już gładko wyrobione, należy zostawić je w ciepłym miejscu do wyrośnięcia.

Po godzinie, zapytaj dzieci co widzą i za jaką sprawą ciasto wyrosło. Ostrożnie odetnij kawałek ciasta przy pomocy ostrego noża i pokaż dzieciom bąbelki w środku. Przypomnij im doświadczenie z balonem, aby pamiętały dlaczego powietrze zostaje w cieście. Następnie ciasto należy ponownie ugnieść i zostawić do dalszego wyrośnięcia. To pomaga równomiernie rozłożyć drożdże i powietrze w masie. Po tym ciasto jest już gotowe do pieczenia. Po wyprodukowaniu swojego bochenka możesz użyć go jako przykładu, rozcinając go aby zobaczyć bąbelki powietrza i poczuć drożdże.

Podziękowanie

Te zajęcia zostały po raz pierwszy opublikowane na stronie Freedom to Teach, blogu Collins Educationw6.


Web References

Resources

Author(s)

Po uzyskaniu dyplomu w nauczania przedmiotów ścisłych, David Lewis pracował w szkole podstawowej w Wielkiej Brytanii przez 20 lat, a teraz uczy w międzynarodowej szkole na Cyprze. W 2006 roku David i jego uczniowie dostali się do finału Rolls Royce Science Prize, przyznawanej za innowacyjne podejście do nauczania przedmiotów ścisłych. David jest zaangażowany w kształcenie nauczycieli i rozwijanie programu nauczania, a w wolnym czasie pisze w Teach Primary magazine, Collins Education i na cypryjskim blogu edukacyjnym.

Review

Ten artykuł podsuwa nowe i interesujące zajęcia dla uczniów szkoły podstawowej, łącząc chemię, historię i gotowanie i ucząc o mikrobach w ramach wypiekania chleba. Chociaż autor poleca te zajęcia dla 9-11-latków, jestem pewna, że młodsi gimnazjaliści również chętnie zagrają w grę, poeksperymentują z drożdżami i nawet upieką swój własny chleb.

Christiana Nicolaou, Cypr

License

CC-BY-NC-SA