Μετάφραση από τους Γεώργιο Σφλώμο και Βασιλική Ψωφάκη (Sflomos George, Vasiliki Psofaki).
Με τη βοήθεια του παιχνιδιού ντετέκτιβ, ο Kenneth Wallace-Müller από την ομάδα του Gene Jury μας εισάγει στη χρήση του DNA στην εγκληματολογία και τις ηθικές ερωτήσεις που εμπλέκονται.
προσφορά του blackred/
iStockphoto
Ο Peter βρέθηκε νεκρός στο δωμάτιο του ξενοδοχείου που διέμενε. Ποιος θα μπορούσε να τον είχε σκοτώσει? Ποια αποδεικτικά στοιχεία που συνδέονται με το DNA μπορείτε να βρείτε στον τόπο του εγκλήματος και με ποιο τρόπο μπορείτε να τα αναλύσετε? Μπορείτε να βρείτε τον δολοφόνο?
Το παιχνίδι αυτό είναι κατάλληλο περισσότερο για μαθητές ηλικίας 10-15 χρονών (αξίζει να σημειωθεί ότι ο αξιολογητής θεώρει ότι το παιχνίδι αυτό είναι κατάλληλο για μεγαλύτερες ηλικίες). Θα χρειαστείτε χρόνο για να εκτυπώσετε, να κόψετε και να χωρίσετε σε φύλλα τα υλικά, 30 λεπτά για να παίξετε το παιχνίδι, και επιπρόσθετο χρόνο για συζήτηση.
Πριν να εισαγάγετε το παιχνίδι, εξηγήστε πως λειτούργει η αποτύπωση DNA. Μη ξεχάσετε να τονίσετε τις διαφορές ανάμεσα στην αποτύπωση του DNA (το προφίλ) και στην αλληλούχιση του πλήρους γονιδιώματος. Χρήσιμη θα βρείτε τη δημοσίευση των Hodge & Wegener (2006) και πήγες πληροφοριών από την ιστοσελίδα w1 Gene Jury.
κάρτες εξέτασης DNA
Η εικόνα είναι ευγενική
προσφορά του Gene Jury
Για να ξεκινήσετε το παιχνίδι, θα χρειαστείτε τα παρακάτω υλικά, τα οποία μπορούν να κατέβουν από την ιστοσελιδα Gene Juryw1.
υπόπτου
Η εικόνα είναι ευγενική
προσφορά του Gene Jury
Ιδανικά, όλα τα υλικά εκτός από τα φύλλα εργασίας θα πρέπει να είναι έγχρωμα και πλαστικοποιημένα.
προφίλ DNA ενός υπόπτου
Η εικόνα είναι ευγενική
προσφορά του Gene Jury
Έξι μαθητές θα αναλάβουν τους ρόλους των ενόχων: Alex, Eric, Lisa, Olivia, Melinda και Dave. Δώστε σε καθένα από τους μαθητές την κάρτα με την δήλωση στην αστυνομία και την κάρτα με το προφίλ DNA για τον χαρακτήρα τους.
Ένας μαθητής είναι ο αστυνομικός-παθολόγος. Στον μαθητή/μαθήτρια που θα αναλάβει αυτόν τον ρόλο θα του δώσετε την κάρτα με την αναφορά του παθολόγου και την κάρτα με το προφίλ DNA του θύματος.
Προαιρετικά, ένας μαθητής αντιπροσωπεύει το θύμα: ξαπλώνει στο πάτωμα με ένα μαχαίρι (ή ένα υποκατάστατο που να αναπαριστά το μαχαίρι) πλάι του. Ακόμη και αν επιλέξετε να φανταστείτε το θύμα και το όπλο, τοποθετήστε τις πέντε κάρτες με τα αποδεικτικά στοιχεία DNA (από την λεπίδα του μαχαιριού, τη λαβή του μαχαιριού, τα νύχια του θύματος, το μπουφάν του θύματος, και το αίμα στο παράθυρο) γύρω από τη «σκηνή του εγκλήματος».
Η υπόλοιπη τάξη είναι οι ερευνητές, που εργάζονται σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων περίπου. Δώστε σε αυτούς τους μαθητές τα φύλλα εργασίας.
Ο δάσκαλος διαδραματίζει το ρόλο του επικεφαλή επιθεωρητή και του εργαστήριου εγκληματολογίας. Αυτός ή αυτή χρειάζεται τα φύλλα με τα προφίλ DNA από τα αποδεικτικά στοιχεία και τη βάση δεδομένων των DNA.
Το διάγραμμα ροής (Εικόνα 5, παρακάτω) απεικονίζει την αλληλουχία του παιχνιδιού.
Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του Gene Jury
Χθες το βράδυ στο τοπικό ξενοδοχείο, ένα φοβερό έγκλημα ανακαλύφθηκε. Ο Peter, ένας γνωστός επιχειρηματίας, βρέθηκε νεκρός στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του από δύο επισκέπτες, τον Alex και την Olivia, στις 11μμ. Αυτοί, τηλεφώνησαν αμέσως στην αστυνομία, που έφτασε λίγο αργότερα. Ο παθολογοανατόμος εξέτασε το σώμα, και εκτίμησε το χρόνο του θανάτου του στις 9μμ., όχι πολύ μεγάλο χρονικό διαστημα αφότου ο Πέτρος είχε τελειώσει το δείπνο.
Ο Πέτρος, εκείνο το βράδυ, έκανε ένα γεύμα-πάρτι με μερικούς φίλους για να γιορτάσει την ολοκλήρωση της συγγραφής, ιδιοχείρως, ενός βιβλίου για τη ζωή του. Το πάρτι πραγματοποιήθηκε στην τραπεζαρία του ξενοδοχείου με πέντε φίλους του, οι οποίοι διέμειναν, εκείνο το βράδυ, στο ξενοδοχείο. Αφού η αστυνομία έφτασε, τα πέντε άτομα και η καμαριέρα του ξενοδοχείου ξύπνησαν, και συγκεντρώθηκαν στον κάτω όροφο για να υποβληθούν σε ανάκριση.
Τύπος δείγματος (π.χ αίμα ή δέρμα) | Που βρέθηκε? |
---|---|
Δέρμα | Στο μπουφάν του θύματος |
Όνομα | Σημειώσεις από τις δηλώσεις των υπόπτων | Τον / την υποπτεύεστε; | Να ληφθεί δείγμα; (Επιλέξτε μόνο τρεις) |
---|---|---|---|
Alex | |||
Eric | |||
Lisa | |||
Olivia | |||
Melinda | |||
Dave |
Δείγμα από τον τόπο του εγκλήματος | Μήπως αυτό το προφίλ ταιριάζει με κάποιο από τους υπόπτους σας; Αν ναι, ποιο είναι αυτό; | Νομίζετε ότι το δείγμα αυτό προέρχεται από τον εγκληματία? |
---|---|---|
Αίμα στο περβάζι | ||
Αίμα στη λεπίδα του μαχαιριού | ||
Δερματικά κύτταρα στη λαβή του μαχαιριού | ||
Δερματικά κύτταρα κάτω από τα νύχια του θύματος | ||
Δερματικά κύτταρα στο μπουφάν του θύματος |
Μετά τη σύλληψη του, ο Eric αποφάσισε να ομολογήσει στην αστυνομία τι συνέβη το εκείνη τη νύχτα.
Στην πρότερη ζωή του, ο Eric είχε συλληφθεί πολλές φορές για διακίνηση και χρήση απαγορευμένων ουσιών. Όμως αποφάσισε να ξεχάσει την παλιά του ζωή, και τώρα είναι ιδιοκτήτης στο δικό του εστιατόριο. Λίγοι μόνο άνθρωποι γνώριζαν για το παρελθόν του, συμπεριλαμβανομένου και του Peter. Και ο Peter είχε ένα σκοτεινό παρελθόν και γνώριζε τον Eric πολύ καλά. Αποφάσισε να γράψει σχετικά με τον Eric και να συμπεριλάβει λεπτομέρειες γύρω από τις εγκληματικές του δραστηριότητες στο βιβλίο της ιστορίας της ζωής του.
Το απόγευμα που συνέβη το έγκλημα, ο Peter γιόρταζε την ολοκλήρωση του βιβλίου του και δειπνούσε στο ξενοδοχείο με κάποιους φίλους, συμπεριλαμβανομένου και του Eric. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ο Eric συνειδητοποίησε ότι ο Peter είχε γράψει γι 'αυτόν στο βιβλίο του, και πως θα μπορούσε να βλάψει τη φήμη του.
Μετά το δείπνο, όλοι οι καλεσμένοι έμειναν στο εστιατόριο για καφέ. Ο Eric τελείωσε και πήγε μια βόλτα στους κήπους με σκοπό να σχεδιάσει τρόπο με τον οποίο θα έκανε τον Peter να σωπάσει και θα έκλεβε το βιβλίο του. Μπήκε κρυφά στην κουζίνα και έκλεψε ένα μαχαίρι, κρύβοντάς το στην τσέπη του παντελονιού του. Ο Eric κατέστρωσε ένα σχέδιο, αποφάσισε να συναντήσει τον Peter στο υπνοδωμάτιο του ξενοδοχείου για μία συζήτηση, και - όταν ο Peter δεν θα το περιμένει - να τον σκοτώσει με το μαχαίρι.
Όλα πήγαιναν σύμφωνα με το σχέδιό του, ωστόσο ενώ ο Peter πέθαινε ξαπλωμένος στο δάπεδο λουσμένος στο αίμα, ο Eric άκουσε βήματα έξω από το δωμάτιο, και καθώς άρπαξε το βιβλίο, πανικοβλήθηκε, πέφτοντας κατά λάθος το μαχαίρι.
Αφού περπάτησε γρήγορα πίσω στο δωμάτιό του, έκρυψε το βιβλίο στη βαλίτσα του, προκειμένου να το καταστρέψει αργότερα. Σχεδίαζε να χρησιμοποιήσει τη δικαιολογία μιας πρόωρης επαγγελματικής συνάντησης για να φύγει πρώτος το επόμενο πρωί.
Τα προφίλ DNA που χρησιμοποιήθηκαν στο παιχνίδι ντετέκτιβ DNA βασίστηκαν σε πρότυπα ζωνών (μπάντες) από πραγματικά προφίλ. Η ανάλυση του προφίλ από εγκληματολογικούς επιστήμονες βασίζεται στην αναζήτηση για δείκτες (δηλαδή μικρές ακολουθίες νουκλεοτιδίων) μέσα στο DNA, τα μεγέθη των οποίων ποικίλλουν μεταξύ των ανθρώπων. Συμπεριλαμβανομένων των πολλαπλών δεικτών, με όλες τις παραλλαγές μεγέθους μεταξύ των ατόμων, είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένα σχεδόν μοναδικό προφίλ για κάθε άτομο. Παλαιότερα τα προφίλ αυτά, δηλαδή οι διαφορετικού μεγέθους δείκτες αναπαριστάνονταν ως ζώνες διαφορετικών μεγεθών (όπως τα barcodes), αλλά στις μέρες μας, τα προφίλ αυτά συχνά παρουσιάζονται με τη μορφή γραφημάτων.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, 10 ζεύγη χρωμοσωμικών δεικτών καθώς και ένας δείκτης φυλετικών χρωμοσώματων του φύλου (αρσενικό ή θηλυκό) αναλύονται για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική διαφοροποίηση δυο ατόμων. Αυτό θα μπορούσε να δώσει μια πιθανότητα ταιριάσματος (δηλαδή την πιθανότητα εύρεσης δύο προσώπων με το ίδιο προφίλ) μικρότερη του ενός ατόμου στο ένα δισεκατομμύριο (1 000 000 000). Η πιθανότητα εύρεσης τέτοιου ταιριάσματος είναι υψηλότερη μεταξύ των μελών της ίδιας οικογένειας, των οποίων το DNA μοιράζεται, καθώς και στα ομοζυγωτικά δίδυμα, που έχουν τα ίδια (ή σχεδόν ταυτόσημα) προφίλ DNA. Τα προφίλ που αναλύονται στην Αγγλία και την Ουαλία σήμερα, αποθηκεύονται στην Εθνική βάση δεδομένων DNA του Ηνωμένου Βασιλείου..
Το παιχνίδι ντετέκτιβ DNA αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα σε ότι αφορά τα προφίλ, τα οποία αναπαρίστανται εδώ ως αυθεντικά «barcodes», και τα οποία προήρθαν τόσο από κάθε άτομο ξεχωριστά όσο και από τους λεκέδες στον τόπο του εγκλήματος (όπως τα κύτταρα του αίματος, τα δερματικά κύτταρα ή τα μαλλιά). Οι οκτώ δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το παιχνίδι είναι περισσότερο από αρκετοί για να διαφοροποιήσουν τους έξι υπόπτους μεταξύ τους. Όπως και στην πραγματικότητα, έτσι και στο παιχνίδι κάθε προφίλ συγκρίνεται ξεχωριστά με εκείνα των άλλων υπόπτων για κάθε έγκλημα που ερευνάται καθώς και τα προφίλ που βρέθηκαν στον τόπο του εγκλήματος. Μπορεί επίσης να συγκριθεί με μια βάση δεδομένων από προφίλ υπόπτων και εγκληματιών καθώς και δειγμάτων από προηγούμενα εγκλήματα.
Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εγκληματολογικοί επιστήμονες στην καθημερινή ζωή για τη αναπαραγωγή του προφίλ είναι οι λεκέδες από τον τόπο του εγκλήματος που περιέχουν DNA από πολλά άτομα, λεκέδες που περιέχουν πολύ μικρές ποσότητες DNA, ή λεκέδες που περιέχουν αποικοδομημένο (κατεστραμμένο) DNA. Τα προβλήματα αυτά μπορούν να ξεπεραστούν σε κάποιο βαθμό σκιαγραφώντας τα προφίλ όλων των υπόπτων και όλων εκείνων που μπορεί να έχουν επισκεφθεί τον τόπο του εγκλήματος, με την ανάπτυξη νέων τεχνικών εύρεσης του προφίλ καθώς και με τη χρήση μεγαλύτερου αριθμού δεικτών DNA.
Η τεχνολογία σκιαγράφησης του προφίλ DNA χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα σε άλλες τεχνικές διερεύνησης και, στο δικαστήριο, θα πρέπει τα αποδεικτικά στοιχεία βασισμένα στο DNA να συνοδεύονται με άλλα στοιχεία μη-βασισμένα στο DNA όπως βίντεο ή καταθέσεις μαρτύρων.
Το παιχνίδι εγείρει πολλά ηθικά ερωτήματα σχετικά με τη χρήση που μπορεί να έχει στην εγκληματολογία μιας βάσης δεδομένων με DNA. Παρακάτω είναι μερικές ερωτήσεις, μαζί με τις πιθανές απαντήσεις, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια συζήτηση. Να θυμάστε ότι δεν υπάρχουν μονοσήμαντες απαντήσεις εδώ: οι κυβερνήσεις, οι γιατροί, οι επιστήμονες και το ευρύ κοινό μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις.
Ο δολοφόνος είχε καταδικαστεί αρκετές φορές για κατοχή ναρκωτικών, και κάθε φορά, το DNA του καταγραφόταν στη βάση δεδομένων DNA. Εάν ο δολοφόνος δεν ήταν στη βάση δεδομένων, θα έπρεπε να ληφθούν δείγματα DNA από όλους τους υπόπτους (και όχι μόνο από τρεις). θα ήταν επίσης χρήσιμα περισσότερα «παραδοσιακά» αποδεικτικά στοιχεία όπως δακτυλικά αποτυπώματα, αν υπήρχε διαθέσιμο κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, καθώς και η συλλογή καταθέσεων από τον ύποπτο και τους μάρτυρες.
Στη Σκωτία, το DNA ενός υπόπτου κανονικά πρέπει να καταστρέφεται αμέσως, εάν δεν βρεθεί ένοχος. Για σοβαρά εγκλήματα, όπως η ανθρωποκτονία, το DNA ενός αθώου υπόπτου μπορεί να κρατηθεί στη βάση δεδομένων για τρία χρόνια. DNA από καταδικασμένους εγκληματίες διατηρείται μόνιμα στη βάση δεδομένων.
Μέχρι πρόσφατα, στην Αγγλία, το DNA λαμβάνονταν από τον κάθε έναν που είχε συλληφθεί και προστίθονταν στη βάση δεδομένων - ακόμη και το DNA από ανθρώπους που αργότερα αποδείχθηκε ότι ήταν αθώοι παρέμεινε μόνιμα. Μετά από απόφαση το 2008 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η κατάσταση στην Αγγλία θα αλλάξει σε έναν παρόμοιο σύστημα με αυτό της Σκωτίας.
Στη Σκωτία, η ελάχιστη ηλικία στην οποία κάποιος θεωρείται ότι είναι υπεύθυνος για διαπράξει ένα έγκλημα είναι οκτώ χρονών. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα παιδιά δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται και να επισημαίνονται ως εγκληματίες, γιατί θα πρέπει να τους δοθεί μια ευκαιρία να μάθουν από τα λάθη τους. Άλλοι άνθρωποι πιστεύουν, ωστόσο, ότι οι νεαροί παραβάτες είναι πιο πιθανό να υποτροπιάσουν και ότι εισάγοντας το DNA τους στη βάση δεδομένων θα βοηθήσει στη σύλληψή τους αν διαπράξουν ένα έγκλημα στο μέλλον
Παρά το γεγονός ότι μία βάση δεδομένων DNA είναι πολύ χρήσιμη στη σύλληψη εγκληματιών και τον εντοπισμό πτωμάτων, υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι δεν θα ήθελαν το DNA τους να βρίσκεται σε μια βάση δεδομένων. Για παράδειγμα:
Το παιχνίδι αυτό δημιουργήθηκε από την συνεργασία της ομάδας Gene Jury – Heather McQueen, Fiona Stewart, Sarah Keer-Keer and Kenneth Wallace-Müller – στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, Αγγλία. Για περισσότερες λεπτομέρειες, ανατρέξτε στην ιστοσελιδα Gene Jury w1.
Ευχαριστούμε την Sandra Couperwhite, ιατροδικαστική επιστήμονας καθως την Αστυνομία Lothian and Borders Police, για τη βοήθειά της με το κομματι «Πόσο καλά το παιχνίδι αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα;»
Για να κατεβάσετε από το διαδίκτυο τα απαραίτητα υλικά για το παιχνίδι του ντετέκτιβ στα Αγγλικά, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: www.genejury.biology.ed.ac.uk/databaseDNAdetectives.html
Τα υλικά είναι επίσης διαθέσιμα στα Ελληνικά:
Για περισσότερες λεπτομέρειες για την σκιαγράφηση του προφίλ DNA, δείτε: www.genejury.biology.ed.ac.uk/databaseTeachersResources.html
Για μια λίστα με περισσότερα υλικά σχετικά με το DNA που βρίσκονται στην ιστοσελίδα Gene Jury, δείτε: www.genejury.biology.ed.ac.uk/learningzone_whoseDNA.html
Gardner G (2006) Το μυστήριο ντετέκτιβ: μια διεπιστημονική επιδρομή στη βασική επιστήμη της εγκληματολογίας. Science in School 3.